TUTA ABSOLUTA (MEYRİCK)
(LEPİDOPTERA: GELECHİİDAE)
TUTA ABSOLUTA NEREDE, NE ZAMAN GÖRÜLDÜ?
Domates güvesi (Tuta absoluta) en önemli domates zararlısıdır. İlk kez Latin Amerika’da tespit edilen Tuta absoluta (domates güvesi), 1964 yılında Arjantin’de görülmüştür; Avrupa’da ilk kez 2006 yılında İspanya’da görülmüştür. İtalya’da 2008, Cezayir’de 2008, Fas’ta 2008, Tunus’ta 2008, Fransa’da 2009, İngiltere’de 2009, Hollanda’da 2009 ve Yunanistan’da 2009 yılında saptanmıştır.
Ülkemizde ise 2009 yılında; İzmir-Urla (Yağcılar Köyü), İzmir-Çeşme (Ovacık Köyü), Çanakkale (Merkez-Batakova, Gelibolu-Bakırköy, Cumal, Tayfur, Karainebeyli ve Sütlüce köylerinde), Antalya (Kumluca) ve Muğla-Bodrum (Mumcular)’da yapılan gözlemlerde zararlıların domates alanlarında bulunduğu bildirilmiştir.
TUTA ABSOLUTA NEDİR, NASIL TANINIR? (Tanımı, Biyolojisi ve Yaşayışı)
Ergin ince uzun, 6 mm boyda, kanat açıklığı 10 mm olup, antenler ip gibidir. Erginin ön kanatları dar, gümüşimsi gri kahverengi renkte pullu ve kanatlar üzerinde karakteristik irili ufaklı siyahımsı noktalar bulunur. Bu siyah lekeler en önemli teşhis karakteridir.
Yumurta ortalama 0,4 mm uzunluğunda, 0,2 mm genişliğinde, oval-silindirik, krem sarı renktedir. Yumurtalar genellikle yaprak altına, tomurcuk ve olgunlaşmamış yeşil domates meyvelerinin taç yapraklarına bırakılır. Yumurta açılım süresi 4-5 gündür.
Yumurtadan yeni çıkan larva beyaz ya da krem renginde ve başı siyahtır. Dört larva dönemi geçirir. İlk dönem larva 0,9 mm uzunluğunda iken dördüncü dönemde 8 mm’ye kadar ulaşır. Olgunlaşan larvanın başı kahverengi, vücut rengi yeşil olup, prothoraksta bulunan koyu renkli ince bant ayırt edici önemli bir özelliğidir. Dördüncü dönemde larvanın vücudunun üstü pembedir. Toplam larvanın gelişme süresi 13-15 gün kadardır. Larvalar ortamda besin bulduğu sürece diyapoza girmez.
Pupa 6 mm boyunda, açık kahverenklidir. Pupa dönemi yaklaşık 9-11 gün sürer. Çevre koşullarına bağlı olarak toprak ya da yaprakta açtıkları galerilerin içinde oluşturdukları beyaz bir kokon içinde pupa olurlar.
Avrupa’da koşullar uygun olduğu sürece yılda 10-12 döl verebilmektedir. Çevre koşullarına bağlı olarak bir dölünü 29-38 günde tamamlar. Kelebekler nocturnal olup geceleri aktiftirler ve gündüzleri yaprakların arasına saklanırlar. Bir dişi yaşam süresi boyunca 120-260 adet yumurta bırakabilir. Kışı yumurta, pupa veya ergin olarak geçirir. Zararlının aktivitesi 7oC’nin altında durmaktadır. Ayrıca zararlının 1.000 metre üzeri yüksekliklerde bulunmadığı da bildirilmektedir.
TUTA ABSOLUTA NEREDE YAŞAR VE NASIL YAYILIR?(Konukçuları ve Yayılışı)
Ana konukçusu domatestir. Solanaceae familyası bitkilerinden patates, patlıcan, biber, pepino ile bazı çiçekler (Petunya, Schizanthus) de, ayrıca yabani Solanaceae türlerinden Köpek üzümü (Solanum nigrum), Şeytan elması (Datura stramonium ve Datura ferox), Tütün (Nicotiana glauca)’da bulunduğu kayıtlıdır. Ayrıca fasulyede de beslenbildiği de bilinmektedir.
Zararlının bir bölgeden diğerine taşınması ya da bulaşması üretim materyalleri, domates meyvesi, taşıma ekipmanları (kasa, kutu vb.) ve nakliye araçları (kamyon, traktör, vb.) ile gerçekleşmektedir. Doğal yolla taşınma ise özellikle ülkeler arasında uzun bir süreçte olmaktadır. Ayrıca rüzgar yolu ile taşınma her zaman mümkündür.
TUTA ABSOLUTA’nın ZARAR ŞEKLİ VE EKONOMİK ÖNEMİ (Zarar şekli ekonomik önemi)
Zarar potansiyeli çok yüksek olan Tuta absoluta’nın gerek açık alanda gerekse örtüaltı domates yetiştiriciliğinde bulunduğu ülkelerde ana zararlı konumundadır. Domates bitkisinin toprak üstü bitki aksamları ile beslenmekte ve özellikle doğrudan meyvede beslenmesi ile çok ciddi ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Zararlının domateste %80-100 oranlarında ürün kaybına neden olduğu bildirilmektedir. Mücadele yapıldığında bile %1-5 oranında ürün kaybı söz konusu olabilmektedir. Yumurtadan çıkan larva yaprak, meyve ve sapa girerek beslenmeye başlar ve yaprağın iki epidermisi arasında şeffaf galeriler oluşturur. Bu şeffaf boşluklar daha çok nekrotikleşerek kahverengine dönüşerek kurur ve böylece bitkinin yeşil aksamında açılan galeriler nedeniyle bitki tamamen kuruyabilir. Diğer taraftan yaprak, bitki sapı ve meyvede açılan galerilerde zararlının siyah renkli beslenme artıklarını görmek mümkündür. Özellikle yapraklarda siyah artıklar dikkat çekicidir. Zararlı, genellikle taze sürgün uçlarını çiçek ve meyveleri tercih ettiği için kolaylıkla tanınabilir. Domates meyvesinin her döneminde zarar yapabilir. Zararlının meyvede açtığı galerilerin görüntüsü düzensiz olup meyvenin her tarafında görülebilir.
TUTA ABSOLUTA’nın DOĞAL DÜŞMANLARI
Zararlı ile beslenen genel predatörlerden Nesidiocorus tenuis ve Macrolophus caliginosus’un Ege ve Akdeniz Bölgelesinde doğal olarak bulunduğu bilinmektedir.
TUTA ABSOLUTA İLE MÜCADELE
Domates güvesi ile sadece bir yöntemle yapılacak mücadele de başarılı olunma şansı çok düşüktür.
TUTA ABSOLUTA’dan KORUNMA YOLLARI
1. KÜLTÜREL ÖNLEMLER
• Zararlı ile bulaşık yaprak, meyve ve benzeri bulaşık bitki materyalinin üretim alanından uzaklaştırılması ve imhası
• Üretim alanı ve çevresinde zararlıya konukçuluk edebilecek özellikle Solanaceae familyasına ait yabancı otlarla mücadele edilmesi
• Hasat sonrası tarlada kalan zararlı ile bulaşık bitki artıklarının imhası
• Ürün münavebesi (Solanaceae familyasına bağlı olmayan ürünlerin yetiştirilmesi)
• Yetiştirme tekniğine uygun gübreleme ve sulamanın yapılması
• Seradaki giriş ve havalandırma açıklıklarının zararlının giremeyeceği incelikte tül ile kapatılması (25-35 mesh net tül)
• Seralarda girişlerin çift kapılı olması ve benzeri kültürel tedbirler zararlı ile bulaşık olan ülkelerde önerilmektedir.
2. TUTA ABSOLUTA İLE BİYOTEKNİK YÖNTEMLER
Domates güvesi ile mücadelede faydalanmak amacıyla yapılan feromon geliştirme çalışmalarında dişilerden elde edilen (E,Z,Z) 3,8,11 tetradecatrien 1 ylacetate isimli bileşiğin feromonun ana komponenti olduğu belirlenmiştir. Genel olarak ülkemizde de kullanılan feromonların ana komponenti bu bileşiktir.
Domates güvesi ile mücadele de zararlının serada varlığın belirlenmesi önem taşımaktadır. Bu amaçla seraya izleme amaç olarak feromon tuzağı (1 tuzak/da) asılmalıdır. Zararlının serada varlığını belirlendikten sonra kitlesel tuzaklama ve doğal düşmanlara ve çevreye en az zararlı ilaçlar içeren kimyasal mücadele programına başlanmalıdır. Kitlesel tuzaklama için ise 2-4 adet su tuzağı/da kullanılmalıdır. Domates güvesi için kullanılan bu feromonlar sadece erkek bireyleri çekmektedir.
3. TUTA ABSOLUTA İLE BİYOLOJİK MÜCADELE
Doğal düşmanların korunması ve etkinliklerin artırılması için diğer zararlılarla mücadele kimyasal mücadeleye alternatif metodlara öncelik verilmeli eğer kimyasal mücadele gerekiyorsa doğal düşmanlara yan etkisi en az olan bitki koruma ürünleri tercih edilmelidir.
Zararlı ile biyolojik mücadeleye yönelik yapılan araştırmalarda yumurta parazitoidi Trichogramma achaeae Nagaraja&Nagarkatti ile ümitvar bulunmuştur. Trichogramma pretiosum Riley de etkili olduğu bildirilen bir başka parazitoididir. Macrolophus caliginosus W. ve Nesidiocorus tenuis Reut. isimli avcılar ile yapılan çalışmalarda da oldukça başarılı sonuçlar alınmaktadır. Yine bitki başına 8-12 Nabis pseudoferus nimfi salındığında, Domates güvesinin yumurtalarında %92-96 azalmaya neden olduğu bulunmuştur. Entomopatojen nematodlar, Steinernema carpocapsae, Steinernema feltiae, Heterorhabditis bacteriophora’nın Domates güvesi larvaları üzerinde %78,6-100 arasında larva ölümlerine neden olduğu belirlenmiştir.
4. TUTA ABSOLUTA İÇİN IŞIK TUZAKLARI
Domates güvesine karşı farklı tip ve şekillerde ışık tuzakları geliştirilmektedir; çalışmalar devam etmektedir. Feromon tuzaklarına göre avantajı hem erkek hem de dişi bireyleri çekmesidir. Ancak gerek feromon gerekse ışık tuzağı kullanımında unutulmaması gereken en önemli konu sera havalandırma açıklıkları ve girişleri insect-net ile kapatılmış olmasıdır. Aksi takdirde bu tuzakların kullanımı ile sera içerisine çekilen bireylerin mevcut populasyonu arttırma riski ortaya çıkabilir.
5. TUTA ABSOLUTA İLE KÜMYASAL MÜCADELE
Serada en az 100 bitki kontrol edilerek, bitkinin yaprak, sap, meyve ve sürgünlerinde, yumurta ve larva aranır. 100 bitkiden 3’ü zararlının yumurtası veya larvası ile bulaşık ise Bakanlıkça tavsiye edilen ilaçlardan biri kullanılarak mücadele yapılır.
Kimyasal Mücadelede Önerilen İlaçlar ve Dozları
Etkili madde adı ve oranı Formülasyonu Dozu (Preparat) 100 lt suya veya ağaç başına
Azadirachtin A 10 g/l EC 500 ml / 100 lt suya
Metaflumizone 240 g/l SC 100 ml / da
Spinosad 480 g/l SC 20-25 ml / 100 lt su
İndoxacarb 150 g/l SC 20-40 ml / 100 lt su
İndoxacarb %30 WG 12,5 g / da
SONUÇ: TUTA ABOSLUTA İLE BERABER YAŞAMAYI ÖĞRENECEĞİZ.
